TANZİMAT EDEBİYATI ROMAN VE HİKAYELERİNİN ÖZELLİKLERİ

• Bu dönemde, bizde olmayan türlerin ilk örnekleri verildiğinden eserler genelde teknik bakımdan çok mükemmel değildir; çeviri ya da adaptasyon yoluyla edebiyatımıza kazandırılmıştır.
• Roman ve öykülerde, mekân genelde İstanbul’dur; kahramanlar İstanbul’un aydın çevrelerinden seçilmiştir.
• İlk romanlarda betimlemelere çok yer verilmiştir ve bu hikâyelerde, topluluk önünde anlatılan meddah hikâyelerinin etkisi ve tekniği görülür (Ahmet Mithat, Letaif-i Rivayat).
• Konular yaşanmış ya da yaşanabilecek günlük olaylardan alınmıştır, tarihî olaylara da yer verilmiştir.
• Hikâye ve romanlarda; sosyal hayatla ilgili sorunlar üzerinde durulmuş; yanlış evlilikler, yasak aşklar konu olarak işlenmiştir.
• Duygusal ve acıklı konular ön plandadır.
• Tanzimat romanında, “esirlik” konusu geniş ölçüde ele alınmıştır. Esir insanların, ev ve toplum içindeki acıklı durumları anlatılmış; kölelik kurumu açık biçimde eleştirilmiştir (Sami Paşazade Sezai, Sergüzeşt; Ahmet Mithat Efendi, Esaret vb.).
• Batılılaşmayı yanlış anlayan ve yorumlayan gençler eleştirilmiştir (R.Ekrem, Araba Sevdası).
• Roman kişileri, “iyi ya da kötü” olarak tek yönlü ele alınmış ve sanatçılar kişiliklerini eserlerinde gizlememişlerdir. Romanlarda genellikle iyiler ödüllendirilmiş, kötüler cezalandırılmıştır.
• Tanzimat romanındaki kişiler “tip“tir. Tipte çelişki yoktur, tek bir özellik vardır o özellik öne çıkar. Kişi, ayrıntılı olarak tanıtılmaz. “Karakter” ise daha derindir, çelişkileri ve farklı davranış özellikleri vardır.
• Romantizmden etkilenen Ahmet Mithat Efendi, Namık Kemal, Şemsettin Sami gibi yazarların eserlerinde rastlantılara çok yer verilmiş; bireyi eğitme, toplumu düzeltme amacı güdülmüştür. Romanın akışı kesilerek okuyucuya bilgiler aktarılmıştır. Roman ve öykü tekniği bakımından uygun olmayan bu tutuma, halkı eğitmek amacıyla başvurulmuştur.
• Recaizade Mahmut Ekrem, Sami paşazade Sezai, Nabizade Nazım gibi sanatçılar realizm ve natüralizm akımlarından etkilenmişler ve buna bağlı olarak eserlerinde “gözlem“e geniş yer vererek olayları gerçekçi bir açıdan dile getirmişlerdir.